Ronald
Wilfred
Jansen
BEVRIJDINGSFEESTEN IN HOOGEVEEN IN 1945
“Uitgelaten waren we allen van vreugde”
(Hoogeveensche Courant, 5 januari 1946)
Inleiding
Over de oorlog en de bevrijding in Hoogeveen is reeds een en ander geschreven. De bevrijdingsfeesten vormen een onderbelicht thema. Opvallend is dat er van geen enkele stadje een specifiek boek geschreven is over bevrijdingsfeesten. Hoogeveen heeft dus de primeur.
Oorlogsdreiging
Wat ging er aan vooraf ? Was er in 1939 in Hoogeveen nog feestvreugde over de geboorte van Prinses Irene al snel pakten zich donkere wolken samen boven onze voormalige turfkolonie. Het Duitse leger bezette in snel tempo Hoogeveen op 10 mei 1940.
Er volgden vijf jaren van onderdrukking, dreiging, verstoring van het gezinsleven, ontwrichting van de economie en het openbare leven. Tevens vielen er gewonden en doden. Vooral de Joodse bevolking moest het ontgelden. Er vielen er circa 500 oorlogsslachtoffers inclusief de mensen die wel in Hoogeveen waren geboren, maar toen elders woonden.
Eerste kleine vreugdevuren
Toen er vanaf 1943 duidelijker berichten binnenkwamen dat de Duitsers terrein verloren, ontstond er hoop. Eind 1944 waren delen van Zuid-Nederland inmiddels bevrijd. Toen ook delen van Noord Nederland bevrijd waren en de eerste geallieerden in de gemeente Hoogeveen arriveerden waren er enkele burgers die al kleinschalige feestjes hielden.
Deze werden al snel in de kiem gesmoord toen bleek dat het Duitse gevaar nog niet weg was.
Aprilfeesten
Op 11 april 1945 is Hoogeveen uiteindelijk bevrijd. Logisch dat mensen juichend de straat opgingen op de bevrijders te verwelkomen, waaronder Canadezen, Belgen en Polen.
Men had vijf jaar onder het juk overleefd en men zwaaide weer met de oranje vlaggetjes. Het waren spontane vreugde-uitbarstingen waarbij jonge vrouwen met rokken zaten op geallieerde legervoertuigen en flirten met geallieerde soldaten. Sommigen vonden dat onbehoorlijk. Mijn Moeder stond te dansen en riep: “We zijn bevrijd, we zijn bevrijd.” Bij thuiskomst zaten mijn jongere broertjes al aan de chocolade, die ze van de bevrijders hadden gekregen.”, aldus Gerda Hebels-Eshuis (geboren 1935). Het geallieerde leger trok weer snel naar Groningen.
De Belgian SAS was al vertrokken voordat de feesten losbarstten. “Dear Ronald. My father SAS JAAK DAEMEN was member of the BELGIAN SAS REGIMENT. He is now 97 years and the last survivor of the regiment. (…) I never heard from him that he participated in the celebrations in Hoogeveen. In that period, they were very busy in the preparation of participating in the liberation of the far east. These preparations stopped when Nagasaki and Hiroshima were bombed. Afterwards all time was invested in the organisation of the training of the new members of the Belgian SAS. We wish you all the best with your publication. Keep me posted when it will be available”, aldus Marc Daemen die nu in Leuven woont.
Wie de getuigenverslagen van die tijd leest in de Hoogeveensche Courant krijgt de indruk dat iedereen massaal de straat oprende. Dat wordt echter niet ondersteund door de historische foto’s: het gaat hier vooral op kleine groepjes mensen, vooral gezinnen, jonge vrouwen en jonge kinderen. Ouderen bleven op wat gepaste afstand. Er waren relatief weinig tanks.
De feestvierders worden niet bij naam individueel genoemd in de locale berichtgeving. Wellicht bevonden zich onder de feestvierders ook oorlogsvluchtelingen uit het Westen.
Mogelijk dat de getuigenisverslagen zich lieten leiden door de emoties van toen. Bovendien was nog niet geheel Nederland bevrijd en de geallieerden wilden krachtig overkomen in de berichtgeving. Ook was er in april nog enige vrees voor de terugkeer van Duitse soldaten.
Het Militaire Gezag impliceerde de staat van beleg, dus men werd nog aan banden gelegd.
Zo was er een avondklok en was eten, drinken, water en energievoorziening gerantsoeneerd. Verzetskranten waarschuwden gezien de mogelijke Duitse dreiging niet massaal te feesten.
Meifeesten
De meifeesten waren in tegenstelling tot de april feesten uitbundiger en georganiseerd. Vooral door buurtverenigingen. Men kon nu meer los gaan. Want het Duitse leger had gecapituleerd.
De vrees dat Duitsers terugkwamen was nu foetsie. Tevens werd gevierd de terugkomst van Koningin Wilhelmina en de prinsesjes in Nederland. De organisatie bracht met zich mee dat er meer tijd kon worden besteed aan de voorbereiding van optochten en dergelijke.
Tijdens de optochten waren de rollen omgedraaid middels een parodie op de Duitse bezetter.
Tijdens de meifeesten verschenen prachtige erebogen ter ere van de bevrijders. In mei
in tegenstelling tot in april geen geallieerde militairen met legervoertuigen en tanks.
De verlichte gondelvaarten reflecteerden mooi in de grachten die toen nog aanwezig
waren. Tevens waren er tal van andere activiteiten, zoals kermis, en gedenkdiensten.
De ontnuchtering trad ook in. De eerste voormalige krijgsgevangen en verplicht werkers
uit Duitsland keerden terug. Overlevenden zochten naar hun vermisten vrienden en
families. Bovendien drong het besef door dat Hoogeveen weer moest worden opgebouwd.
Vooral onder de Joodse bevolking waren er veel slachtoffers. Er was weinig aandacht voor verdriet. Zeker niet in de openbaarheid. Er was meer een sfeer van niet zeuren, doorgaan.
Oranjefeesten
Wegens de oorlogsslachtoffers werd de verjaardag van prinses Juliana op 30 april 1945 sober gehouden. Diverse Oranjeverenigingen werden opgericht, mede n.a.v. de verjaardag van Prins Bernard. Duitse krijgsgevangen kregen wat mee van de feestvreugde in Hoogeveen. De vlag kon weer worden uitgestoken voor de verjaardag van Prinses Irene op 5 augustus. Tijdens de Oranjefeesten naar aanleiding van de verjaardag van Koningin Wilhelmina op 31 augustus werd weer flink uitgepakt. Het eerste Oranjefeest naar vijf jaren onderdrukking. Voor zeer jonge kinderen was het, het eerste Oranjefeest. Het Oranjefeest in 1945 was een mix tussen
een Koninginnefeest en bevrijdingsfeest. Het laatste element vloeide steeds meer weg.
Via de gerepareerde spoorwegverbinding kwamen er ook bezoekers uit de wijde omtrek. Behalve optochten tal van andere activiteiten zoals muziekparades en sportwedstrijden. Activiteiten als ‘opsporen onderduikers’ wijzen op het wegzakken van de oorlogsellende.
Neemt niet weg dat nazaten van omgekomen verliefden gebukt bleven onder trauma’s.
Uitgesloten
Wie meent dat de bevrijdingsfeesten in Hoogeveen in 1945 louter uitbarstingen van
massale feestvreugde betrof gedragen door de volledige burgerij die als één front hadden gestreden tegen de Duitse bezetter en elkaar nadien allemaal omarmden komt bedrogen uit.
De enkele Joodse overlevenden hadden hun huis en haard verloren en werden veelal
kil ontvangen. Sommigen zagen de Joden zelfs als veroorzaker van de oorlogsellende.
Hoever die afkeer ging is niet uit de bronnen duidelijk, maar het is niet aannemelijk dat overlevenden van de Joodse bevolking stonden te popelen om flink te feesten. Duidelijk is dat de overlevenden die mensen hadden verloren of nog op zoek waren naar vrienden en familieleden niet stonden te springen om mee te feesten. Mogelijk gold dat ook voor voormalige verzetslieden die zich wel hun leven hadden gewaagd in tegenstelling tot de over het algemeen passieve burger in Hoogeveen die zich aan de bezetter aanpaste.
Direct na de oorlog kwam er openbare kritiek op de opstelling van de burgers. Dirk Coster [(1882-1957)]: “in Hoogeveen heeft zich sinds den dag der bevrijding een nieuw soort menschen ontwikkeld (…) de criticasters. Vraagt men deze menschen wat ze nu eigenlijk onder de bezetting gedaan hebben dan zouden de meesten een antwoord moeten geven dat ze hun radio toch maar ingeleverd hebben, om vooral maar geen last te krijgen, een enkele maal durfden ze wel eens het dagelijks nieuwsbericht te lezen, maar verder kwamen ze meestal niet”, aldus de Hoogeveensche Courant d.d. 5 mei 1945, de dag van de Duitse capitulatie.
Aannemelijk is ook dat (vermeende) collaborateurs, zoals zogenaamde moffenmeiden zich drukten. Tijdens de bevrijdingsfeesten werden ze vervolgd door de ‘meute’ in Hoogeveen. De hoogwaardigheidsbekleders en hoge geallieerde militairen en leden van het Militair Gezag mengden zich niet rechtstreeks in de volksvreugde, althans afgaande op overgeleverde foto’s. Mogelijk waren terugkerende onderduikers te zwak om uitgebreid mee te feesten. Kinderen van NSB ouders waren niet welkom en zeer oude van dagen hadden de energie niet. Wellicht dat burgers die er moeite mee hadden dat Koningin Wilhelmina tijdens de oorlog het vaderland verliet, niet meefeesten. Helaas ontbreken weer de bronnen om dit te verifiëren.
Het is denkbaar dat er zich tijdens de bevrijdingsfeesten meer misstanden afspeelden dan uit de bronnen blijkt. Wel is een feit dat in Kamp Westerbork ‘moffenmeiden’ werden verkracht.
Mogelijk feesten oorlogsmisdadigers wel mee om zo in de grote mensenmenigte op te lossen.
Echter dit is gebaseerd op aannames. Er ontbreken weer bronnen om dit te kunnen verifiëren.
Vredesfeesten
De feesten na 1945 droegen geleidelijk meer het karakter van vredesfeesten, niet van bevrijdingsfeesten. De deelnemers van de vredesfeesten waren gaandeweg steeds minder mensen die de oorlog, de bevrijding en de bevrijdingsfeesten bewuste hadden meegemaakt.
Geleidelijk verschoof de aandacht van de bevrijding van 1945 steeds meer naar de bevrijdingsgedachte in het algemeen. Er ging aandacht uit naar de verering van
verzetshelden, herdenken van oorlogsslachtoffers, maar ook naar feestvieren en evenementen.
Ook telkens werd er op gehamerd de oorlog niet te vergeten zodat zich dit niet zou herhalen.
Tevens ontstond er meer aandacht voor vorming, wat leidde tot romantisering de
oorlog. Kinderen kregen hierdoor een geromantiseerde voorstelling van de oorlog.
Ontkenning
Helaas is het aantal getuigenverslagen over de bevrijdingsfeesten in Hoogeveen in 1945 schaars. Dat heeft een aantal oorzaken. In de eerste plaats heeft de locale overheid van toen het onderzoek naar de oorlog in Hoogeveen gefrustreerd. Zoals Albert Metselaar reeds heeft aangetoond was de rol van de toenmalige burgemeester en de politie erg bedenkelijk. Ook heeft de gemeente Hoogeveen niet de totstandkoming van een boek gestimuleerd met getuigenisverslagen en foto’s over de bevrijdingsfeesten. Enkele stadjes deden dat wel vlak na de oorlog, terwijl velen niet graag herinnerd wilden worden aan de oorlogsellende.
De beschrijvingen in 1945 benoemen niet de individuele feestvierders en hun grote emoties.
Men bleef vooral steken in heldendom, verbroedering en een alles overheersende vreugde.
In die atmosfeer paste geen kritiek op bijvoorbeeld vernielingen van geallieerde bezetters.
In Nederland vonden die plaats. Voor Hoogeveen ontbreken de bronnen om dit vast te stellen.
Omdat na 1945 de aandacht meer uitging naar bevrijding in het algemeen kwamen er ook niet veel getuigenisverslagen bij. Inmiddels zijn de overlevenden die de bevrijding hebben meegemaakt reeds ver in de 90 en moeilijk bereikbaar, ziek of moe van alle oorlogsellende.
“Mijn vader heeft mij onlangs verteld wat de bevrijding voor hem en zijn familie heeft betekend (…) Er was geen bevrijdingsfeest voor mijn opa en oma, mijn vader en zijn 2 jongste broers. Zij kregen die dag het bericht dat hun oudste zoon en broer [Roelof Veldman (1921-1945)] was doodgeschoten door de Duitsers in de omgeving van Spier [op 10 april 1945] (…) Ronald mijn vader vindt het lastig om hier over te praten dus ik ben niet heel veel meer te weten gekomen”, aldus Alice Dokter Veldman (geboren 1955).
Moeilijk te verkroppen is het feit dat de Joodse gemeenschap in Hoogeveen praktisch volledig is uitgemoord. Aannemelijk is ook dat in 1945 meer burgers wisten van de levering van gegevens van onze Joodse medeburgers aan de bezetter, omdat Joden ook niet Joden als vrienden hadden die waarschijnlijk ook de brieven zagen die Joden dwong zich te melden.
Winst is de aantal nieuwe getuigenisverslagen, echter veel vragen blijven nog onbeantwoord.
Hopelijk wil men dan eens op de spreekwoordelijke zolder kijken voor meer materiaal.
Vooral getuigenisverslagen, brieven, foto’s, maar ook filmmateriaal. Want hoewel stadjes als Assen filmmateriaal hebben over hun bevrijdingsfeest, ontbreekt die over Hoogeveen. Ook mist Hoogeveen radiofragmenten en attributen, zoals prentbriefkaarten over de feesten. En wellicht helpt dit boek en de media-aandacht om nog mensen over de brug te helpen die iets willen vertellen over de bevrijdingsfeesten in Hoogeveen in 1945, ook minder leuke kanten.
“Heel mooi geschreven Ronald” (Alice Dokter Veldman, geboren 1955)
Het boek bevat veel foto’s, krantenartikelen en affiches. Dank vooral aan Jan Pol voor de levering van foto’s van de Verhalen werf en Albert Metselaar en Wieke Streef voor het kritisch doornemen van het manuscript. Het boek bevat tevens een notenapparaat, bronnenoverzicht en bijlagen met benoeming van de feesten in Hoogeveen in 1945
https://www.boekenbestellen.nl/boek/bevrijdingsfeesten-hoogeveen-1945/9789490482510
BEVRIJDINGSFEESTEN HOOGEVEEN 1945.
Ronald Wilfred Jansen • Boek • paperback. ISBN 9789490482510